পৰিৱেশ তন্ত্ৰ (Ecosystem)
Table of Contents
পৰিৱেশ তন্ত্ৰ (Ecosystem) বুলিলে প্ৰকৃতিৰ মাজত জীয়াই থকা জীৱ আৰু জড় বস্তুসমূহৰ মাজত থকা আন্তঃসম্পর্কক বুজোৱা হয়। ই এক এনে পৰিসৰ, য’ত জীৱসমূহে পৰস্পৰ আৰু পৰিবেশৰ সৈতে পৰিপূৰকভাৱে জীয়াই থাকে। পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ মূল উপাদান দুই প্ৰকাৰৰ হয়:
- জৈৱ উপাদান (Biotic Components): জীৱিত বস্তুসমূহ, যেনে উদ্ভিদ, জন্তু, জীৱাণু, ফুঙি আদি।
- অজৈৱ উপাদান (Abiotic Components): জড় বস্তুসমূহ, যেনে মাটি, পানী, বায়ু, সূৰ্যৰ পোহৰ, তাপমাত্ৰা আদি।
এই উপাদানসমূহে একে আনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হৈ থাকে। উদাহৰণস্বৰূপে, উদ্ভিদে সূৰ্যৰ পোহৰ আৰু মাটিৰ পৰা পুষ্টি লাভ কৰে, জন্তুসমূহ উদ্ভিদ বা অন্য জন্তুৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, আৰু সকলো প্ৰাণীয়ে পৰিবেশত থকা জৈৱ-অজৈৱ উপাদানৰ সৈতে এক সাম্য বজাই ৰাখে। পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ সমতা বজাই থকাই পৰিৱেশৰ স্বাস্থ্যৰ মূল চাবিকাঠি।
পৰিৱেশ তন্ত্ৰ: সংজ্ঞা আৰু গুৰুত্ব
পৰিৱেশ তন্ত্ৰ (Ecosystem) হৈছে এক পৰিসৰ, য’ত জীৱ আৰু জড় উপাদানসমূহ পৰস্পৰ ক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে সংযুক্ত থাকে। জৈৱিক উপাদানসমূহ যেনে উদ্ভিদ, প্ৰাণী, আৰু বেক্টেৰিয়া আৰু অজৈৱিক উপাদানসমূহ যেনে পানী, মাটি, বায়ু, আৰু সূৰ্যৰ পোহৰৰ মাজত এক পৰিপূৰক ভাৱ থাকে। শক্তি আৰু পদাৰ্থৰ প্ৰবাহৰ জৰিয়তে এই উপাদানসমূহ একেলগে এক গঠনশীল চক্রত অংশ লয়।
পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ কাৰ্যক্ষমতা বাহ্যিক আৰু অভ্যন্তৰীণ কাৰকৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয়। বাহ্যিক কাৰকসমূহ যেনে জলবায়ু আৰু ভূ-প্ৰকৃতি পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ সামগ্ৰিক গঠন নিৰ্ধাৰণ কৰে। অভ্যন্তৰীণ কাৰকসমূহ যেনে পচন, উদ্ভিদৰ বৃদ্ধি, আৰু খাদ্য শৃংখলৰ কার্য সম্পাদনে পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰাখে। উদাহৰণস্বৰূপে, উদ্ভিদে সালোক সংশ্লেষণৰ জৰিয়তে শক্তি প্ৰস্তুত কৰি খাদ্য শৃংখলৰ আধাৰ প্ৰদান কৰে।
এই পৰিৱেশ তন্ত্ৰবোৰ বিভিন্ন পদ্ধতিৰে অধ্যয়ন কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, বিজ্ঞানীয়ে পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ শক্তি আৰু পদাৰ্থৰ প্ৰবাহ, পুষ্টি চক্ৰ, আৰু ইয়াৰ সৈতে জড়িত প্ৰক্ৰিয়াসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ ক্ৰিয়াই মাটিত পুষ্টি পদাৰ্থ যোগান ধৰিবলৈ আৰু শক্তি প্ৰবাহ নিৰ্ভুলভাৱে চলাই ৰাখিবলৈ সহায় কৰে।
পৰিৱেশ তন্ত্ৰই মানুহৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় উপাদানসমূহৰ যোগান ধৰে। খাদ্য, পানী, নির্মাণ সামগ্ৰী, ঔষধি উদ্ভিদৰ লগতে বায়ু আৰু পানীৰ পৰিষ্কাৰ কাৰ্যেও পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ ভূমিকা থাকে। যদিও মানুহৰ অপব্যৱহাৰ, মাটিৰ ক্ষতি, আৰু প্ৰদূষণ পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ ক্ষতিসাধন কৰে। এই দৰে, পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ সুৰক্ষা আৰু পুনৰুদ্ধাৰ মানুহৰ অৱশ্যম্ভাবী দায়িত্ব।
অতএব, পৰিৱেশ তন্ত্ৰ হৈছে এক গতিশীল ব্যৱস্থা, যাক ৰক্ষা কৰা আৰু ইয়াৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰখাই প্ৰকৃতিৰ আৰু জীৱৰ সুন্দৰ সহাবস্থাৰ মূল চাবিকাঠি।